“Les voix de la violence” : le nouveau mot-clic a provoqué un débat public sur la violence sexuelle en Arménie. Image de Tom Venner.

Attention : cet article contient des témoignages d'agressions sexuelles qui pourraient heurter la sensibilité de certains lecteurs.

Le lundi 1er juillet 2019, une journaliste indépendante arménienne du nom de Lucy Kocharyan a commencé à poster des témoignages personnels et anonymes sur les violences sexuelles sur sa page Facebook. Le lendemain, en fin de journée, plus de 200 histoires avaient été partagées et le mot-clic associé, #բռնության_ձայնը [“les voix de la violence”, NdT], est devenu tendance en Arménie.

La campagne s'est développée après qu'une affaire d'agression sexuelle envers une femme tchèque, Eva, a été publiée par le journal d'enquêtes Hetq.am. Eva, qui vit en Arménie depuis un an, était bénévole à Vanadzor, la troisième plus grande ville du pays, où elle a survécu à une agression et tentative de viol. Après avoir échappé à son agresseur, elle a cherché refuge chez ses voisins, mais s'est fait repousser avec les mots : “c'est impossible qu'une telle chose se produise en Arménie.”

L'histoire d’Eva est significative, pas seulement à cause des problèmes sociaux qu'elle met en avant, en particulier le blâme de la victime et sur l'attitude répandue de la négation du problème, mais car Eva a mené l'affaire en justice et que son agresseur a été condamné à trois ans de prison.

Après la publication sur Facebook de l'histoire d'Eva, Lucy Kocharyan a été contactée par des Arméniennes qui voulaient montrer au public que les étrangères vivant en Arménie ne sont pas les seules victimes de la violence sexuelle, mais que les Arméniennes elles-mêmes le sont aussi. Ces femmes voulaient aussi combattre le stéréotype des Arméniennes qui ne s'expriment pas. Elles ont donc commencé à envoyer à L. Kocharyan leurs propres récits d'agressions sexuelles, que la journaliste a publié anonymement sur sa page Facebook. De façon inattendue, les membres du public (pour la plupart des femmes, mais aussi des hommes) accordant leur confiance au crédit journalistique de L. Kocharyan et en sa capacité à garder l'identité de ses sources secrète, ont commencé à lui envoyer leur témoignage en lui demandant de les partager. La vague de partage a pris de l'ampleur, propulsant ainsi le sujet sur le devant de la scène publique arménienne.

Sa campagne a été soutenue publiquement par au moins deux membres du gouvernement : la ministre du Travail et des affaires sociales Zara Batoyan, et le ministre de la Santé Arsen Torosyan. La journaliste a été interviewée à travers de nombreux canaux d'informations, y compris CivilNet, Radio Free Europe/Radio Liberty Azatutyun, et Petros Ghazarian, qui présente une émission populaire de débat politique.

Cependant, certains membres de la société arménienne remettent en question la véracité des histoires partagées; ils trouvent difficile de croire qu'autant d'incidents aient pu se produire en Arménie, surtout ceux où l'agresseur est un membre de la famille de la victime. Par exemple, Sofya Hovsepyan, députée au parlement pour le parti au pouvoir My Step Coalition, a critiqué la campagne sur sa page Facebook pour avoir créé ce qu'elle considère être une représentation assez négative de l'Arménie. Lucy Kocharyan a répondu au scepticisme dans les interviews, expliquant que “les agressions sexuelles arrivent dans toute société, même dans la nôtre; notre défi propre est ce que nous décidons d'en faire par la suite.” Comme le journaliste Samson Martirosyan l'a affirmé sur sa page Facebook, le grand nombre d'histoires qui émerge est difficile à accepter car les gens ignorent réellement l'existence du problème; néanmoins, ils vont devoir en accepter la réalité à un moment donné.

Les plus de 200 histoires racontent toutes sortes d'agressions sexuelles et de harcèlement. Il y a des histoires d'agression par des membres de la famille, des amis, des amants, et des inconnus. La plupart des anecdotes viennent de femmes, mais certains hommes ont aussi partagé les leurs, dans l'espoir que ces expériences montrent que les hommes peuvent aussi être la cible de violence sexuelle.

Lucy Kocharyan a modéré et vérifié toutes les histoires, et dans quelques cas, a contacté les auteurs pour vérifier certains détails. Elle a expliqué qu'elle avait été surprise par la réaction du public, car elle n'avait fait aucune annonce ou aucun appel à contribution. Elle voit le partage comme de la motivation personnelle, et comme un signe que ceux qui la contactent voulaient seulement être entendus.

La campagne peut être considérée comme un #MeToo arménien. Elle a provoqué une remise en question très publique de ce qui se cache sous la surface de la construction idéalisée de la société arménienne, de la façon dont le pouvoir fonctionne dans la société traditionnelle et patriarcale arménienne, des raisons pour lesquelles les gens n'ont pas parlé plus tôt, de l'obligation que la société a envers les victimes, et de ce qu'est le consentement. De plus, elle a souligné l'importance d'une application effective de la loi pour aider les personnes qui souffrent de ces agressions et poursuivre les coupables.

Les réactions en grande majorité positives du public arménien ont peut-être été l'aspect le plus important de cette campagne. Bien que Lucy Kocharyan ait supprimé les commentaires qui ridiculisaient les victimes et en ait bloqué les auteurs, les commentaires des lecteurs étaient plein de compassion et de soutien, ils reconnaissaient l'horreur que les victimes avaient traversées.

À défaut d'autre chose, cette campagne a créé une communauté nouvelle en Arménie : celle de personnes qui croientt et soutiennent les victimes d'agression, et qui n'ignorent ni atténuent ce genre d'incident. Cela a été démontré après le témoignage déchirant d'une femme qui a été abusée enfant par le compagnon de sa mère.

Après avoir décrit l'agression, la femme a écrit : “Dorénavant, j'ai envie de mourir tous les jours, je veux lui demander, pourquoi tu m'as fait ça, pourquoi tu as ruiné la vie d'une petite fille ? Pourquoi tu m'as fait tant de mal ? J'étais une petite fille à la chevelure bouclée, mignonne, courageuse et forte. Pourquoi m'as-tu transformée en une lâche épuisée et peureuse ?”

Le premier commentaire sous ce témoignage demandait :

“Petite fille à la chevelure bouclée, je veux que tu renaisses.”

Voici quatre témoignages à lire ci-dessous, extraits de la page Facebook de Lucy Kocharyan :

Une jeune femme a écrit :

«15 տարեկան էի, շփվում էի ինձնից 2-3 տարի մեծերի հետ:
ընկերներիցս մեկի ծնունդն էր, 18 ամյակը որոշել էր փաբում նշեր, ես էլ ուրախացա որ ինձ մեծի տեղ են դրել կանչել 
գնացի, ծանոթացա իր ընկերների հետ, բարձր երաժշտություն էր, ալկոհոլ, իսկ ես չէի խմում: մի տղա առանձահատուկ ուշադրություն էր ինձ դարձնում, անընդհատ ուզում էր խմեի, իսկ ինձ դա տհաճ էր, որոշեցի որ տուն գնալուս ժամանակնա: 
հատուկ քննադատողների համար, չէ կարճ յուբկայով չէի, խմած չէի, ծխած չէի, տարիքս էլ բոլորը գիտեին: գնացի զուգարան, ինձ հարդարեմ ու գնամ տուն: իմ հետևից նա մտավ, ես սկսեցի վախենալ, իսկ ինքը մոտենում էր ավելի, ու ժպտում: գրկեց ինձ, ես լացում էի, ձեռքերով խփում, փորձում ազատվել: գոռում էի, բայց երաժշտությունն էր բարձր թե ինչ, տենց էլ ոչ ոք չեկավ:
ու վերջում եղավ բռնաբարությունը, իսկ ես կույս էի: նա արյունը տեսավ, վախեցավ: մազերս քաշեց ասեց «մեկը իմացելա կոկորդդ կկտրեմ, հասկացար?»:
ընտանիքս չիմացավ, ոչ ոք չիմացավ: դե որտև մայրս կասեր ես եմ մեղավոր, ինչի եմ գնացել ընդեղ: իսկ ես էդ դեպքից հետո 3 ամիս տանից դուրս չեկա:
փորձեցի ինքնասպան լինեմ, դեղեր խմեցի: արթնացա հիվանդանոցում, իսկ տնեցիք կարծեցին որ ուղղակի հիմար դեռահաս եմ որը որոշելա մեռնել:
անցավ գնաց: բոլորի հետ կապը կտրեցի, տղամարդկանց շրջանցում էի, չէի խոսում հետները: 2 տարի անց սկսեցի աշխատել որ հոգեբանի գնալու փող ունենամ, էլ ապրել չէի ուզում:
փորձում էի գեղեցիկ չհագնվեմ,չշպարվեմ, որ չնկատվեմ:
4 տարի անց, քիչ քիչ հաղթահարեցի վախս տղաների հետ շփվելու: բայց մեկա, շատ շատ լարված եմ, երբ շուրջս քիչ վստահելի տղամարդիկ կան:
շնորհակալ եմ որ հնարավորություն ունեցա թեկուզ 5 տարի անց կիսվելու: էն ինչ դու անում ես էս ամենը բարձրաձայնելով աննկարագրելիա»։

“J'avais 15 ans et j'étais amie avec des gens qui avaient deux ou trois ans de plus que moi. C'était les 18 ans d'une amie, ils fêtaient ça dans un pub. J'étais contente qu'ils me traitent comme si j'avais leur âge et qu'ils m'invitent. J'y suis allée et j'ai rencontré leurs autres amis. La musique était très forte, il y avait de l'alcool, mais je n'ai pas bu. Un garçon semblait être intéressé par moi, il n'arrêtait pas d'insister pour que je boive, mais je n'aimais pas ça, donc j'ai décidé qu'il était l'heure de rentrer chez moi. Pour les gens qui se permettent de juger : non, je ne portais pas une jupe courte, je n'étais pas ivre, je ne fumais pas, et toutes les personnes présentes savaient mon âge. J'ai été aux toilettes pour me rafraîchir puis je suis rentrée.

Le garçon est entré aux toilettes après moi. J'avais peur, et il n'arrêtait pas de se rapprocher de moi et de sourire. Il m'a enlacée, j'étais déjà en train de pleurer et de lui mettre des coups de poings pour me libérer. Je criais, mais je suppose que la musique était trop forte donc personne n'est venu. Il m'a violée. J'étais vierge. Quand il a vu le sang, il a pris peur. Il m'a tiré par les cheveux et a dit “si quelqu'un le découvre, je t'égorge. Compris ?”. Ma famille n'a jamais su, personne n'a jamais su. Parce que ma mère aurait dit que c'était de ma faute : “Pourquoi y es-tu allée ?”

Je n'ai pas quitté la maison pendant trois mois. J'ai essayé de me suicider. J'ai fait une overdose après avoir pris trop de cachets et je me suis réveillée à l'hôpital. Ma famille pensait juste que j'étais une ado stupide et suicidaire. J'ai coupé les ponts avec tout le monde, j'évitais les hommes et je ne leur parlais pas. Deux ans plus tard, j'ai trouvé un travail pour me permettre financièrement de voir un psychologue car je n'avais pas envie de vivre. J'ai essayé de ne pas prendre soin de moi, de ne pas être joyeuse, de passer inaperçue. Cela fait maintenant quatre ans et je surpasse ma peur d’interagir avec des hommes petit à petit. Mais je suis toujours très nerveuse quand il y a des hommes dans lesquels je n'ai pas confiance près de moi. Merci pour l'opportunité de partager mon histoire. Ce que vous faites est incroyable.”

— Lucy Kocharyan, Facebook, July 3, 2019

Une autre femme décrit l'agression dont elle a souffert étant enfant : 

«Ես 8տարեկան էի, մենք վարձակալներ ունեինք մեր բակում,կին ու ամուսին,միշտ իրանց հետ խոսում էի, իրանք էլ իբր ինձ շատ էին սիրում , որովհետև խելոք երեխա էի, դաստիարակված))))

Մի անգամ իրանց տան մոտով անցնում էի ամուսինը ասեց արի քեզ բան եմ ցույց տալիս, գնացի(որովհետև ինձ սովորեցրել էին, որ մեծերին չի կարելի հակաճառել) հարցրեցի բա կինն ուր ա, ասեց հեսա կգա։” Տես մեր առաստաղին ինչքան ճանճեր կան, վերցրու ես շլյոպկան ու ինձ օգնի սատկացնենք” վերցրեցի, ինձ գրկեց, իբր որ բոյս հասնի….գրկել էր տուտուզից, ու սկսեցի զգալ իրա մատերը ոտքերիս արանքում, ու զգում էի որ մի բան են չի ,զզվելի ժպիտով ինձ էր նայում ու ծանր շնչում, ասեցի ուզում եմ իջնեմ,գնամ դասերս չեմ արել, իջեցրեց նստեցրեց իրա գիրկը ու սկսեց վիզս համբուրել,զզվելի ծանր շնչելով ու ասում էր գիտես քեզ ինչքան եմ սիրում, քեզ ինչքան եմ սիրում…,
ես իջա , ու փախա….գնացի տուն, երևի դեմքիս լրիվ գրված էր, մամաս ասեց ուր էիր, ասեցի…”բայց կինը տանը չի…Ինչ գործ ունեիր ամուսնու հետ մենակ…” , “ինձ գրկել էր ու ճանճերին էինք սատկացնում..” , ես ինձ ետ ամենին մասնակից էի զգում, ոնց որ թե ես էի մեղավոր ու ետ տխմար հետ գաղտնի զզվել պակտի մեջ էի….են ինչ ասեց մամաս ինձ վերջնականապես համոզեց նրա մեջ , որ ես էի մեղավոր եղածի մեջ, ասեց “ԼԿՏԻ” ու են հայացքը որով նայեց մամաս, երբեք չեմ մոռանա…երբեք…»։

“J'avais 8 ans, nous avions des locataires dans notre cour, un mari et sa femme… Je leur parlais tout le temps, et ils avaient l'air de beaucoup m'aimer, car j'étais une enfant bien élevée :)

Un jour, je me promenais près de chez eux quand le mari me dit “Viens ici, je veux te montrer quelque chose,” donc j'y suis allée (car j'ai appris à obéir aux adultes). J'ai demandé “où est ta femme ?” Il a dit “Elle arrive à la maison. Tu vois combien de mouches il y a sur le plafond ? Attrape la tapette à mouches et aide moi à les tuer.” J'ai pris la tapette et il m'a soulevée. Il me tenait par les fesses, et j'ai commencé à sentir ses doigts entre mes jambes, et je sentais qu'il y avait quelque chose d'étrange. Il me regardait avec un sourire dégoûtant, sa respiration était forte. J'ai dit que je voulais descendre pour rentrer chez moi et faire mes devoirs. Il m'a déposée, m'a assise sur ses genoux et il a commencé à m'embrasser dans le cou, avec sa respiration forte et dégoûtante, en me disant “tu sais à quel point je t'aime bien…”

Je suis descendue et j'ai couru pour rentrer chez moi. Peut-être que tout pouvait se lire sur mon visage car ma mère m'a demandée où j'étais, et je lui ai dit. Elle a répondu, “Mais sa femme n'est pas à la maison. Qu'est-ce-que tu as été fabriquer toute seule avec cet homme ?” J'ai dit “Il m'a porté et on a tué des mouches.” Je me suis sentie complice dans cet incident, comme si c'était de ma faute et que je faisait parti du secret, un pacte répugnant avec ce crétin. Ce que ma mère a dit m'en a convaincue; que ce qui s'était passé était de ma faute.

Elle a dit “OBSÉDÉE”, et je ne te regarderai plus jamais dans les yeux. Jamais.”

— Lucy Kocharyan, Facebook, July 3, 2019

Cet homme se souvient d'un incident qui lui est arrivé quand il était adolescent :

«Մի անգամ կանգառում սպասում էի, մեքենա մոտեցավ ու մի տղամարդ, հարցրեց ուր եմ գնում, ասեց նստեմ կտանի: Սկզբից մերժեցի, բայց համոզեց հետո, ասեց հարևան մարդ ա, ճանաչում ա ընտանիքիս ու նույն ուղղությամբ ա գնում, խնդիր չկա:
Հիմար երեխա էի, նստեցի: Սկսեց տարբեր բաներ պատմել ու խոսել, հետո գնաց սեռական թեմաներին: Պատուհանին կպած նստել էի, երազում էի արագ հասնենք գնամ: Մեկ էլ ձեռքս տարավ առնանդամին, ասեց «գիտեմ ուզում ես հետը խաղաս»: Մինչ ես քարացած ուշքի էի գալիս, ինքը պատմում էր որ կին ունի ու պետք ա մի օր կազմակերպել, որ երեքով հանդիպենք «լավ ժամանակ անցկացենք»:
Տեղ հասանք, գնացի ու փորձեցի կյաքում չհիշել դա: Էդ մարդուն էլ երբեք չհանդիպեցի մեր բակերում, բայց միշտ սովորություն էր աջ ու ձախ նայել: Մեկ էլ տեսար: Դեռ անչափահաս էի, տարիներ են անցել, ոչ ոքի չեմ պատմել:
Չեմ պատմել մի հրեշավոր պատճառով, անիծյալ պատճառով… Երբ մի հասարակությունում արական սեռի կենդանին մանկուց դաստիարակվում ա ոնց բռնարար ու բռնաբար դառնա, բայց զոհ ա դառնում, պատմի ավելի կթիրախավորվի: Նշանակում ա ինքը այլևս գայլերի ոհմակից չի, իրեն էլ կարելի ա «որսալ»:

“J'étais en train d'attendre à l'arrêt de bus quand une voiture s'est approchée et le conducteur m'a demandé où j'allais; il m'a dit de monter, qu'il allait m'y emmener. Au début j'ai refusé, puis il a fini par me convaincre. Il m'a dit que c'était mon voisin, qu'il connaissait ma famille et qu'il allait dans la direction donc qu'il n'y avait aucun problème. J'étais jeune et bête, donc je suis monté. Il a commencé à parler de tout et de rien puis il a commencé à parler de sexe. J'étais penché sur la fenêtre en priant pour arriver aussi vite que possible pour pouvoir sortir. Ensuite il a pris ma main et l'a mise sur son pénis en disant “je sais que tu veux jouer avec.” Alors que j'étais pétrifié et que j'essayais de reprendre mes esprits, il me disait qu'il avait une femme et qu'un jour, on devrait se voir tous les trois pour “passer du bon temps.” Nous sommes arrivés à destination, je suis parti et j'ai essayé d'oublier ce qui s'était passé. Je n'ai jamais vu cet homme près de notre bâtiment, j'avais l'habitude de regarder à gauche et à droite. Je ne savais pas si je le reverrais. J'étais encore un enfant, ça s'est passé il y a des années mais je ne l'ai dit à personne. Je ne l'ai dit à personne, pour une raison grotesque et écoeurante. Quand un homme grandit dans une société qui lui a appris dès son plus jeune âge à être violent, à être un violeur, mais qu'il devient lui même la victime, s'il en parle, il sera encore plus une cible. Cela veut dire qu'il n'est plus membre de la meute. Cela veut dire qu'il peut aussi être “chassé”.

— Lucy Kocharyan, Facebook, July 2, 2019

Un homme raconte l'histoire d'un ami qui a été agressé dans l'armée :

«Դե լավ։ Որ հերթը հասավ տղաներին, ես էլ պատմեմ։
Ընկերոջս բանակ էին ճանապարհում, շատ պաթոսի հետևից չընկնեմ՝ օտպուսկ եկավ, շատ դեպրեսված էր, ես իրան ընդհանրապես էդ ձև չէի ճանաչում, ոնց որ մի տարի կուբախտում անցկարած լիներ։ Ինչ անում էի, մի բառ հետս չէր խոսում թե ինչի համար ա էդ վիճակում։ 2 տարի անցավ, ետ եկավ։ Գալու օրը լաաավ հարբել էր, ուզում էր իրան վնաս տար, ինքնասպան լիներ։ Մի ձև բրիտվեն ձեռքից վեկալեցի։ Հանգստացավ սկսեց խոսալ, ընկերոջս բանակում 3 հոգով բռնաբարել էին, որտեղից որ հնարավոր է։ ստիպել էին, որ կոշիկները լիզեր, անդամները 2 հոգով միանգամից մցրել էին հետանցքը ու բերանը։ Ահավոր ա հիմա որ հիշում եմ ինչ վիճակ էր իրա մոտ։ 5 տարի ա անցել, հիմա ուրիշ երկրոմ է։ Հետը շատ չեմ շփվում, բայց երևում է որ անդառնալի հետքեր չեն թողել, կամ էլ թողել են ես չեմ նկատում
Ինքը գյուղից էր, ոստիկանության մասին խոսք էլ չէր կարող լիներ։ Ավելի ուշ էլ իմացա, որ եռյակից 2ը դատվել են նույն բռնաբարության հոդվածով։ Էս անգամ զոհը չէր լռել։
Իմ սուբյեկտիվ կարծիքով, սենց դեպքեր ահռելի շատ են։
Անանուն, խնդրում եմ։ Չեմ ուզում ընկերս տեսնի, հասկանա որ իր մասին է խոսքը»։

“Maintenant que c'est le tour des hommes, je veux aussi raconter une histoire. Mon ami s'est engagé dans l'armée, et un peu plus tard, quand il est revenu en permission, il était vraiment déprimé. Je ne le connaissais pas si bien, mais c'était comme s'il venait de sortir de prison. Il ne m'a pas dit un mot au sujet de sa déprime, peu importe ce que je pouvais faire. Après deux ans, il est revenu. Le jour de son retour, il a vraiment beaucoup bu et il a essayé de se suicider. D'une façon ou d'une autre, j'ai réussi à lui enlever le rasoir des mains. Il s'est calmé et a commencé à parler. Trois hommes l'ont violé, de toutes les façons que vous pouvez imaginer. Ils lui ont fait lécher leurs chaussures. Deux d'entre eux le violaient en même temps, de derrière et par la bouche. C'est horrible de se souvenir de l'état dans lequel il était. Cinq ans après, il est maintenant dans un autre pays. Je ne lui parle pas très souvent, mais il semble que rien d'irréversible ne lui a été fait, ou peut-être que je ne sais pas vraiment. Il venait d'un village. Aller voir la police n'était pas une option. J'ai découvert plus tard qu'un des trois hommes avait été condamné pour viol dans une autre affaire. Seulement cette fois, le survivant n'est pas resté silencieux. De mon point de vue, ces incidents sont très nombreux. Laissez ça anonyme, s'il vous plaît. Je ne veux pas que mon ami voit ça et se rende compte que ça parle de lui.”

— Lucy Kocharyan, Facebook, 2 juillet 2019